Cacao tegen Ontbossing
Boerderij in Osa met palmolie, cacao en vanille
CACAO KAN HET VERLIES VAN BIODIVERSITEIT EN KLIMAATVERANDERING BEPERKEN. STUDIES IN CENTRAAL-AMERIKA LATEN ZIEN DAT AGROECOLOGISCHE LANDBOUW SYSTEMEN POSITIEF BIJDRAGEN AAN NATUUR, MILIEU, KLIMAAT, VOEDSELZEKERHEID EN LEEFBAARHEID. IN COSTA RICA ZAG DUURZAAMHEIDSEXPERT MARGO POTMA DE EFFECTEN MET EIGEN OGEN.
Tekst en fotografie Margo Potma
De noodzaak om landbouwproductie en natuurbehoud samen te laten gaan groeit met de dag. Reguliere landbouw is verantwoordelijk voor 85 procent van de wereldwijde ontbossing en draagt bij aan een kwart van de uitstoot van broeikasgassen (Reuters, 2021). Door de toenemende wereldbevolking en economische groei neemt tevens de vraag naar voedselproductie toe, met allerlei negatieve gevolgen voor het klimaat. Als gevolg van klimaatverandering en daarbij horende extreme klimaatgebeurtenissen zoals droogtes, orkanen, stormen, hevige regenval en overstromingen staat ook de cacaoproductie onder druk en wordt de plant zelf kwetsbaarder voor ziekten. Een grootschalige studie naar ‘klimaatslimme cacao’ in Centraal-Amerika en het Caribisch gebied (CIAT, 2019) voorspelt dat de cacaoproductie zonder tijdige maatregelen in gevaar komt. In dit tempo kan het in twee tot drie jaar zelfs tot de dood van het gewas leiden. Cacao is een schaduwgewas dat het best gedijt in een vochtig klimaat. Om de toekomst veilig te stellen, zijn aangepaste productiemethoden nodig, die cacao weerbaarder maken tegen de nieuwe weersomstandigheden en de boer opbrengst garanderen. Het gebruik van bodembedekkers, tussengewassen, gewasdiversificatie, maar in het bijzonder agroforestry, een eeuwenoude landbouwtechniek waarbij de boer de natuur nabootst om voedsel te verbouwen, kunnen uitkomst bieden.
MINDER RISICO, MEER WINST
In Costa Rica experimenteert men met agro-ecologische systemen om klimaatbestendig te worden, mét een hoofdrol voor cacao. Het Zuid Amerikaanse land vertegenwoordigt bijna 6 procent van de biodiversiteit op de wereld. De regering werkt actief aan natuurbehoud en aan het verminderen van de effecten van klimaatverandering. Dat resulteerde in zo’n streng natuurbeleid, dat veel kleinschalige boeren in de knel zijn gekomen. Op het geïsoleerde schiereiland Osa, aan de Pacifische kust in het meest zuidelijke deel van Costa Rica, verenigen boeren zich onder de naam OSACOOP. De coöperatie ondersteunde voorheen boeren met voorraden en apparatuur voor de productie van palmolie. De afgelopen jaren helpt zij boeren agro-ecologische systemen op te zetten, om agrarische risico’s, mede door klimaatverandering, te verminderen. Landbouw is lang een instabiele inkomstenbron gebleken in de regio. Door schommelende marktprijzen veranderden boeren vaak van gewas: van cacao naar maïs, van bonen naar rijst en later naar palmolie. Door één enkel gewas te verbouwen (monocultuur) neemt het risico op ongedierte en uitputting van de bodem toe. Als gevolg daarvan grijpen boeren sneller naar pesticiden, waar ze ook meer van gebruiken. Om de lage marktprijzen te compenseren, proberen ze nieuwe vruchtbare grond te verkrijgen om hun productie te verhogen. Monocultuur mondt zo uit in een vicieuze cirkel van bedreigingen voor zowel mens als natuur. “Costaricanen zijn van nature begaan met de natuur en willen haar beschermen. Wel moeten we alternatieve klimaatvriendelijke productiemethoden vinden, anders leven we straks in een regio met veel biodiversiteit, maar ook veel arme mensen”, benadrukt Alexander Solórzano, directeur van boerencoöperatie OSACOOP.
Agroforestry ontwerp voor OSACOOP door PRETATERRA
BETERE BODEM, BETER PRODUCT
De boeren van OSACOOP besloten na de nodige training, overtuiging en inspanning om hun palmolievelden aan te vullen met houtige gewassen en groente- en fruitsoorten. Sommigen voegden, ondanks de risicovolle oogst, ook vanille toe vanwege de hoge verkoopprijs op de wereldmarkt. “Toen de pandemie toegang tot de markt bemoeilijkte, zijn boeren zelfs rijst en bonen gaan planten, en mais voor veevoer. Daardoor zijn sommige boeren nu vrijwel volledig zelfvoorzienend”, zegt Alexander. Binnen dit agroforestry-systeem leveren palmolie- en bananenplanten schaduw voor de cacao. De cacao zelf heeft binnen dit systeem diverse functies. Zo is het een stabiele inkomstenbron die de schommelende vanilleproductie compenseert. Ook de cacaovrucht brengt geld in het laatje. Het cacaosap is, net als cacaoboter, erg gewild in de cosmetische en farmaceutische industrie. De Stanford-universiteit deed recent onderzoek naar de effecten van deze gewas diversificatie. De onderzoekers concludeerden dat deze combinatie voor zowel palmolie als banaan een kwantitatief en kwalitatief hogere opbrengst oplevert ten opzichte van individuele teelt. Dit suggereert dat de bodemkwaliteit is verbeterd en dat de vruchtbaarheid is toegenomen, wat ook de kwaliteit van de cacao ten goede komt.
OSACOOP-boeren die oproepen om de natuur te beschermen
Agroforestry-demoplot bij OSACOOP kantoor
HEILIGE CACAO
In het zuiden van Costa Rica leven de inheemse Bribri-gemeenschappen grotendeels in de oerbossen die zich uitstrekken van de Stille Zuidzee tot aan de Caribische kust.Om klimaatbestendig te zijn, benaderen de Bribris net als de OSACOOP-boeren cacaodiversificatie op een holistische manier. In tegenstelling tot de boeren is deze traditie van de Bribris eeuwenoud. “In de Bribri-cultuur heerst een sterk geloof om het leven op aarde te verspreiden en alles wat bestaat te respecteren. Hun god Sibö` schiep de aarde zodat leven kon bestaan en zich kon ontwikkelen. Vernietiging is dus een bedreiging van alles wat bestaat, maar ook van zichzelf”, legt de Peruaanse Natalia López Espinoza uit. Als journalist verdiept ze zich in Costa Rica in eeuwenoude culturen en hun kennis van de natuur. Binnen een typisch agroforestry-model verdeelt men de gewassen over diverse niveaus om het ecosysteem en de bodem te beschermen. Een combinatie van hout op de hogere niveaus, fruitbomen in het midden en knollen, groenten en granen laag bij de grond. De Bribris gaan een stap verder. Zo ploegen zij bijvoorbeeld niet en gebruiken ze geen landbouwchemicaliën. Wat sterft laten ze ontbinden, waardoor het terugkeert naar de aarde. Cacao hee! een speciale betekenis. “Bribris geloven dat de cacaoboom voorheen een vrouw was, die door Sibö` is veranderd. Daarom worden takken van de cacaoboom nooit als brandhout gebruikt en mogen alleen vrouwen de heilige drank bereiden en serveren”, aldus Natalia. Er bestaan verschillende Bribri-vrouwenverenigingen die biologische, handgemaakte chocolade produceren, wat hen helpt in het levensonderhoud.
CACAO AGROFORESTRY EN MARKTTOEGANG
Hoewel de positieve effecten van agroforestry voor zowel boer als natuur ook buiten cacao om evident zijn, zijn er nog enkele struikelblokken die uitvoering op grote schaal in de weg staan. Momenteel is de investering in verduurzaming hoger dan de prijs die boeren ontvangen voor hun producten. Zaailingen zijn kostbaar, wat het voor veel boeren te duur maakt om dergelijke systemen op te zetten. Helemaal wanneer de vraag vanuit de markt voor agroforestry-producten uitblijft. Daarbij zijn agroforestry-systemen complex; elk product hee! een andere markt nodig. Bij wie komen de investeringskosten te liggen? Moet de cacao-importeur ook investeren in het opzetten van bananenproductie? Of moeten importeurs gaan samenwerken?
Wat als de consument niet extra wil betalen voor deze producten? Uit diverse branchegerelateerde conferenties blijkt dat veel spelers uit de particuliere sector nog huiverig zijn om dit risico te nemen. Tijdens een agroforestry-workshop georganiseerd door de Wereldbank in 2021 werd duidelijk dat meer stimulans nodig is, wil de private sector in agroforestry-systemen investeren en willen consumenten duurzame producten kopen. Overheden hebben de belangrijke rol om bij het opzetten van nieuwe landbouwsystemen de eerste risico’s te dragen. Nieuwe technologieën kunnen helpen om de impact op de grond te bewijzen en om de transparantie en traceerbaarheid in de (cacao-) keten te vergroten. Zo kunnen satellieten bijvoorbeeld ontbossing en herbebossing goed in kaart brengen en de opslag van CO2 meten. Dit kan economische prikkels creëren voor emissierechten op de CO2-markt en boeren compenseren voor CO2 opslag. Daarnaast is het mogelijk om alle spelers in de keten te digitaliseren, waardoor consumenten exact weten waar het product dat ze kopen vandaan komt, hoe en door wie het geproduceerd is en welke prijzen ervoor zijn betaald. Alleen door een sterke samenwerking tussen alle spelers in de keten is het mogelijk om cacaoketens te transformeren in duurzame, transparante en eerlijke praktijken. En kunnen we ook in de toekomst chocolade blijven eten!
Bribri cacao plot
Gepubliceerd in: koffieTcacao Magazine, Nr. 43, JUN-AUG 2022