Keten via de ketting

Tekst Margo Potma • Illustraties Jacob Stead

IN ONZE HUIDIGE HANDELSKETENS IS HET PRAKTISCH ONMOGELIJK OM EEN PRODUCT VAN BOER TOT CONSUMENT TE VOLGEN. DAARDOOR WETEN WE NIET ONDER WELKE OMSTANDIGHEDEN, MET WELKE AFSPRAKEN, VIA WELKE LEVERANCIERS EN VOORAL VOOR WELKE PRIJS HET PRODUCT WORDT GEPRODUCEERD EN VERVOERD. DE BEHOEFTE AAN MEER TRANSPARANTIE IN VOEDSELKETENS GROEIT, OM EERLIJKE PRODUCTEN EN PRIJZEN TE GARANDEREN. IS BLOCKCHAIN HET WONDERMIDDEL?

Drie jaar geleden verbleef ik een paar maanden bij een cacaoboer op het schiereiland Osa, een van de meest biodiverse gebieden ter wereld in het zuidwesten van Costa Rica. Ik deed daar onderzoek naar het effect van natuur- bescherming op de landbouwmogelijkheden van boeren met kleinschalige bedrijven. Veelal zijn zij voor hun onderhoud afhankelijk van de natuur. De boeren zijn zich uitermate bewust van de noodzaak van duurzame productie, maar verdienen met de opbrengsten niet genoeg om duurzame productie rendabel te maken. Een substantieel inkomen ligt zo buiten handbereik. Fundamenteel andere handelsrelaties zijn nodig om boeren te verbinden met hoogwaardige markten en consumenten die milieuvriendelijke en kwalitatief goede cacao waarderen.

Blockchain wordt steeds vaker voorgesteld als dé oplossing voor eerlijke duurzame productie en handel. Blockchain is als een modern kasboekje, dat data permanent opslaat. De versleutelde informatie kan niet meer gewijzigd worden: dat is meteen ook de grote waarde van het systeem. Daardoor kan niemand ermee sjoemelen. Kan blockchain zo eerlijke koffie, thee en cacao garanderen?

De belofte van blockchain is dat het de voedselketen traceerbaar en transparant maakt, met als gevolg efficiëntie, eerlijke handel en vertrouwen. Wanneer gegevens over materialen en hulpmiddelen door iedereen in de blockchain worden vast- gelegd, wordt elke stap in de keten zichtbaar. Blockchain maakt tussen- personen overbodig. Om een volledig transparante keten te garanderen, moet elke actor in de keten meewerken en de gegevens bevestigen. Op deze manier zou het genoemde vertrouwen moeten ontstaan.

MINST ONEERLIJKE

Het Nederlandse Moyee Coffee experimenteert sinds 2017 met blockchain voor hun FairChain koffie (zie kader op p. 65). Moyee Coffee noemt zichzelf momenteel de least unfair coffee company. Het doel is de koffieketen te herinrichten. Blockchain helpt Moyee Coffee door de positieve impact die het wil creëren inzichtelijk te maken. Zo wint het bedrijf vertrouwen van consumenten, maar laat het ook aan de grote koffieproducenten zien hoe het anders kan. Guido van Staveren van Dijk, oprichter van Moyee Coffee voegt hieraan toe: “Met blockchain gaan we van storytelling naar storydoing en storyproving: we willen bewijzen dat we onze impact-doelstellingen halen.” Daarnaast krijgt de boer meer zekerheid in zijn levensonderhoud. Zij ontvangen een eerlijke prijs. Bovendien maakt blockchain snellere betalingen mogelijk. 

Starbucks heeft vorig jaar een twee- jarige blockchainpilot aangekondigd, met als doelen transparantie in de koffieketen en voor de boeren de garantie op een sterkere financiële basis. Over de stand van deze pilot heeft de keten geen update gegeven.

TRANSACTIES IN THEE

In de theesector is één voorbeeld bekend. In 2017 startte Unilever een eenjarige pilot om handelstransacties in hun keten te beheren. Door openheid te geven in zijn transacties wil Unilever de financiële stimulans als beloning voor duurzaamheid in voedselvoorzieningsketens tonen. De multinational hoopt zo niet alleen zijn duurzame productie te vergroten, maar wil via blockchain, net als Moyee Coffee, ook het vertrouwen van de consument winnen, zodat zij vaker voor deze producten kiezen. “Deze innovatieve nieuwe technologie zal ons helpen om duurzame landbouw mainstream te maken”, aldus Keith Weed, hoofd marketing en duurzaam ondernemen bij Unilever, in een commentaar aan de Financial Times.

TONY’S BEANTRACKER

Slechts 5 tot 10 procent van de blockchainprojecten worden na de verkenningsfase doorontwikkeld, zo blijkt uit onderzoek onder meer dan tweehonderd partijen van adviesbureau Berenschot die vorig jaar in opdracht van Economic Board Utrecht (EBU) het ‘Blockchain Ecosysteem’ van ons land in kaart brachten. “De technologie voegt in veel gevallen vaak weinig toe of blijkt onnodig ingewikkeld”, voegt Pieter Verhagen, Business Development Manager bij TNO, hieraan toe.

Blockchain is geen toverstokje voor accurate gegevens of betrouwbare mensen

Om door middel van blockchain de beloofde transparantie te laten ontstaan is in eerste instantie een aanzienlijke hoeveelheid aanvullende technologie, zoals kwaliteitssensoren en softwareapplicaties nodig. Daarbij zijn voedselketens niet alleen maar datagedreven en blockchain zelf kan geen kwaliteitscontroles uitvoeren. Alle kwalitatieve data die via een blockchain worden gecommuniceerd, zijn afkomstig van bronnen en procedures waarvan de betrouwbaarheid afzonderlijk moet worden vastgesteld. Hierdoor ontstaat twijfel. Als er onjuiste informatie aan de keten wordt toegevoegd, maakt het niet uit hoeveel computers de informatie valideren: de toegevoegde informatie blijft onwaar. Blockchain is geen toverstokje voor accurate gegevens of betrouwbare mensen.

Tony’s Chocolonely liep tegen hetzelfde probleem van data-invoer aan tijdens hun blockchain-pilot voor het traceren van cacaobonen. Het gebruik van de blockchain- technologie voor traceerbaarheid staat “echt nog in de kinderschoenen”, zo vermeldt de chocoladefabrikant op zijn website. “Voor nu houden we het dus even voor gezien. Het voegt momenteel nog te weinig toe aan onze huidige Beantracker.” Met behulp van Tony’s Beantracker krijgt de chocoladefabrikant wekelijks data binnen over de volumes bonen die naar hen onderweg zijn.

Veel bedrijven springen op de blockchaintrein uit angst de boot te missen, zonder zichzelf eerst de vraag te stellen of de technologie toegevoegde waarde heeft voor hun probleem. Lean Goedegebuure, Customer Service en Logistieke Planning bij Tony’s Chocolonely zei in de Volkskrant hierover: “We hadden ook geen concreet probleem voor ogen waarvoor blockchain een oplossing zou bieden. We waren vooral nieuwsgierig.”

Het is daarom verstandig om voor het starten van een pilot altijd eerste deze drie vragen te stellen: is een database nodig? Is er een gebrek aan vertrouwen tussen de actoren in de keten? En tot slot, is er een gebrek aan derden die voor het nodige vertrouwen tussen de actoren kunnen zorgen? Als alle vragen met ja beantwoord worden, kan blockchain interessant zijn. Anders volstaan waarschijnlijk andere, simpelere, technologieën. ■

Gepubliceerd in: koffieTcacao Magazine, ’Een ode aan de plant’, Nr. 30, MRT-MEI 2019